Als organisatieadviseurs en trainers komen wij vooral in onderwijsorganisaties. Er zijn beslist verschillen met andere sectoren, bedrijven en organisaties, maar als het gaat om doeltreffend en met plezier werken, leren en innoveren, toch ook veel overeenkomsten. Te vaak wordt bij innovatie veel nadruk gelegd op de ‘techniek’, terwijl het vooral mensenwerk en teamwerk is.

Montessori maakte Google-oprichters eigenwijs

Neem Sergey Brin en Larry Page, co-oprichters van Google. In De uitvinders van Walter Isaacson, een geweldig boek over de opkomst van het internet, blijkt dat beiden hun basisonderwijs aan een montessorischool genoten. De manier van denken die Brin en Page er leerden, was voor hen heel belangrijk voor hun latere succes. “Volgens mij was een deel van dat onderwijs zelfmotivatie, het níet volgen van regels en bevelen, in twijfel trekken hoe de wereld in elkaar steekt en de dingen net iets anders doen”, zei Page in 2004.

Isaacson laat zien dat digitale revolutie teamwerk is. Twitter werd bijvoorbeeld uitgevonden door mensen die samenwerkten – om daarna overigens ook flink ruzie te maken. Maar volgens Isaacson komt in elk tijdperk innovatie vaker voort uit teamwerk dan via geniale eenlingen. “De wetenschappelijke revolutie, de verlichting en de industriële revolutie hadden allemaal instellingen voor samenwerking en netwerken voor het delen van ideeën.”

‘Wat goed is voor de leerling’: iedereen zijn eigen moral highground

Bestendig goed en modern onderwijs is ook teamwerk. Dat zou ook voor onderwijsinnovatie moeten gelden. Helaas komt de aanzet tot (de zoveelste) vernieuwing te vaak ‘van buiten’ of ‘van boven’. Het teamwerk van de mensen die het moeten doen richt zich dan vooral op tegenhouden, waar sommige onderwijsteams intussen behoorlijk goed in zijn. Dat beide partijen zich baseren op wat goed is voor de leerling en daarmee het alleenrecht op de moral highground claimen, draagt natuurlijk niet bij aan een vruchtbare dialoog. Bovendien gaat een discussie over (onderwijs)innovatie die welhaast alleen voortkomt uit wat goed is voor de leerling voorbij aan andere kernelementen van succesvol innoveren. Ook daarom komt in veel scholen onderwijsinnovatie niet goed van de grond.

Succesvol innoveren is voor driekwart investeren in mensen en één kwart in ‘techniek’

In ons land deed hoogleraar H. Volberda e.a. van het Erasmus Centre for Business Innovation (ECBI) onderzoek naar succesvolle innovatie in het Nederlandse bedrijfsleven laat zien dat – als vuistregel – slechts 25 procent van het succes van een innovatie voortkomt uit de technologische kant. Driekwart komt voort uit investeren in mensen, zoals in hun vaardigheden en slimmere manieren van samenwerken.

Dankzij zulke investeringen worden mensen sneller en beter in het herkennen, delen en toepassen van nieuwe technologie en kennis. Wat vervolgens leidt tot nieuwe toepassingen, die op hún beurt weer leiden tot nieuwe producten, diensten en omzet. Vervang voor het onderwijs ‘nieuwe technologie’ door tijd, aandacht en geld voor nieuwe onderwijskundige en didactische methoden, technieken en procedures en voorlopig lijken mij die vuistregel van 1 + 3 en dat ‘winstperspectief’ ook prima van toepassing in onze scholen..

De drie belangrijkste aanbevelingen van Volberda c.s. op een rij, met een minimale aanpassing voor het onderwijs:

1. Stimuleer zelforganisatie. Behandel docenten en andere medewerkers gewoon als volwassenen en laat ze zoveel mogelijk hun eigen doelen stellen en werk regelen. Dat leidt niet alleen tot meer innovatie, maar ook tot meer leerlinggerichtheid en betere onderwijsresultaten..

2. Ontwikkel informeel, dienend leiderschap. Leidinggevenden moeten medewerkers helpen om zich te ontwikkelen en hun de vrijheid geven eigen ideeën uit te proberen. Dat is goed voor innovatie en groei en het leidt tot een sterke afname van de werkstress die zoveel mensen in het onderwijs ervaren.

3. Help onderwijsgevenden en anderen nieuwe competenties te ontwikkelen. Denk hierbij aan competenties zoals complexe problemen oplossen, creativiteit, kritisch denken en samenwerken. Het gaat dus niet zozeer om handiger worden in je werk, maar om beter nadenken óver je werk. In het onderwijs worden dit vaak – samen met een aantal andere vaardigheden – 21st-eeuwse vaardigheden genoemd. Moeilijker om te leren dan vakgebonden vaardigheden, maar wel breder en voor langere tijd toepasbaar – juist ook als het werk vaak verandert. Goed voor leerlingen en dus óók voor hun docenten.